Overheid schendt eigen ZZP-regels

In 2023 huurde het Ministerie van Financiën bijna duizend zelfstandigen in voor werk dat normaal door werknemers in loondienst wordt uitgevoerd. Dit blijkt uit een recent rapport van de Algemene Rekenkamer.

Het ministerie, samen met de Belastingdienst en de dienst Toeslagen, overtrad hiermee zijn eigen regels, wat zorgde voor een verslechtering van de situatie ten opzichte van het jaar ervoor.

Regels voor zelfstandigen

Om als zelfstandige te werken, moet je voldoen aan bepaalde criteria. Er mag geen sprake zijn van een gezagsverhouding en het werk moet niet identiek zijn aan dat van een werknemer in loondienst. Voldoe je niet aan deze eisen, dan word je gezien als een schijnzelfstandige. In dat geval moeten sociale premies worden afgedragen en kan er een boete volgen.

Voorgaande jaren

In 2022 werden via een uitzonderingsprocedure al ruim zeshonderd zelfstandigen ingehuurd door de Belastingdienst en de dienst Toeslagen, ondanks dat deze situaties als schijnzelfstandigheid werden bestempeld. De Algemene Rekenkamer gaf toen al een harde waarschuwing aan het ministerie. Dit gaf aanleiding tot de oprichting van een taskforce om het aantal zelfstandigen te inventariseren en te verminderen. Toch bleek deze maatregel in 2023 niet effectief, want het probleem hield aan en werd zelfs groter.

De voortdurende inhuur van zelfstandigen door het ministerie en zijn diensten heeft negatieve gevolgen voor de geloofwaardigheid van de Belastingdienst. Hoe kan deze dienst andere bedrijven controleren op schijnzelfstandigheid, als ze zelf de regels overtreden? Dit ondermijnt het vertrouwen in de overheid en haar handhavingsbeleid.

Verdubbeling bij de dienst toeslagen

Bij de dienst toeslagen verdubbelde het aantal ingehuurde zelfstandigen in 2023. Deze toename was deels te wijten aan de noodzaak om de toeslagenaffaire af te handelen. Ondanks deze noodzaak hadden de ingehuurde krachten eigenlijk in loondienst moeten komen.

Situatie bij de Belastingdienst

Ook bij de Belastingdienst zelf ging het niet goed. Hoewel sommige afdelingen het aantal ingehuurde zelfstandigen wisten te verminderen, nam het aantal bij andere afdelingen juist toe. Vooral bij de afdeling Informatievoorziening en de Auditdienst Rijk steeg het aantal ingehuurde zelfstandigen aanzienlijk.

Wetgeving en handhaving

Tot 2016 konden zelfstandigen een verklaring arbeidsrelatie (VAR) krijgen, maar deze werd vervangen door de Wet DBA. De nieuwe wet bleek echter niet effectief, waardoor de Belastingdienst wel toezicht houdt, maar tijdelijk geen boetes oplegt, behalve in gevallen van duidelijke kwaadwillendheid.

Personeelstekort en oplossingen

De Belastingdienst stelt dat het inhuren van zelfstandigen noodzakelijk was vanwege personeelstekort. Zonder externe krachten zou de continuïteit van de bedrijfsvoering in gevaar komen. Voor de inhuur van zelfstandigen moest wel toestemming van hogerhand worden verkregen. In gevallen van schijnzelfstandigheid betaalde het ministerie de premies voor werknemersverzekeringen om te voldoen aan de geest van de wet.